Afgelopen maandag (18 november) vond het uitverkochte symposium ‘La Toile Cirée’ plaats bij het ModeMuseum in Antwerpen. Het zeer gevarieerde programma bracht de aanwezigen langs het verleden, heden en de toekomst van dit bijzondere materiaal. Wij blikken graag terug op deze dag.
Negen sprekers werden uitgenodigd (onderzoekers, conservatoren, een kunstenaar en een ingenieur) om te vertellen over hun ervaringen en onderzoek betreffende het fenomeen ‘Toile Cirée’ (wasdoek, oliedoek). Het betreft een fenomeen van geweven linnen (voornamelijk in linnenbinding) dat behandeld is met olie, pigmenten en andere componenten. Het doek heeft een lange geschiedenis teruggaand tot de oudheid. De huidige vorm van het doek betreft veelal synthetische stoffen met PVC coatings.
Het symposium werd afgetrapt door Doctoraal Onderzoeker Henri Cosemans. Hij geeft in zijn presentatie inzicht in de geschiedenis van de terminologie en technologie van het fenomeen ‘La Toile Ciree’. Hoewel het symposium de nadruk legt op de laatste eeuwen, dateert het materiaal wasdoek uit de oudheid. Daar werd linnen doek geprepareerd met olie gebruikt voor het balsemen van lichamen. Henri toont studie tekeningen die gemaakt zijn bij de opgraving van Koning Charles II. Deze koning, waarvan alle ledematen heel nauwkeurig werden verpakt in geprepareerd linnen oliedoek na zijn overlijden in 1685, werd opgegraven om onderzoek te doen naar de kwaliteit van preservatie van het lichaam.
In de 18e eeuw werd wasdoek gebruikt voor het produceren van behangsels, vloertapijten, meubelstoffen en waterdichte stoffen voor militaire toepassingen. Dit wasdoek was afneembaar en minder kostbaar dan het oorspronkelijke textiel en mozaïek waarvan het een reproductie was. Het produceren en beschilderen van wasdoek werd een zelfstandige techniek met verschillende gebruiken en toepassingen. In de 19e eeuw werd de stof onder andere gebruikt voor tafellakens, paraplu’s, hoeden en regenjassen.
Conservator Valentine Verheyen vertelt over het oeuvre van Cornelis ’t Kindt. Cornelis ’t Kindt was een zoon van een goudleermaker en begon rond 1757 met het produceren van wasdoekbehang. Het materiaal werd zeer geliefd en vele paleizen werden door werknemers van de studio van Cornelis ’t Kindt voorzien met deze doeken. Inspiratie werd gevonden in o.a. China, India, Japan en andere landen uit de Oriënt.
Restaurator Jefta Lammens deed onderzoek naar de mogelijkheden om vergane en aangetaste onderdelen van het wasdoekbehang van Kasteel d’Ursel te conserveren en restaureren. Zij vertelde over de reconstructie van haar onderzoek en uitvoering. Hierbij worden de moeilijkheden van het proces belicht zoals de vertaling van de originele kleuren en de communicatie met de uitvoerders van het drukwerk.
Internationale gastspreker Rebecca Hellen (conservator schilderkunst bij The National Trust) is aanwezig op het symposium om iets te vertellen over de hybride tussenvorm van beschilderd doek dat gebruikt is voor hedendaagse kunst installaties. Een tussenvorm die lastig te definiëren is. Doek waar wel op geschilderd wordt maar wat geen schilderij op oliedoek betreft en ook niet ingelijst is. Een fenomeen dat veel voorkomt in de hedendaagse kunst en mogelijk voor nieuwe uitdagingen qua conservatie gaat zorgen.
Birgit Ansoms vertelt over ontwikkelingen in de bibliotheek van het MoMu die momenteel niet alleen boeken om te studeren aanbiedt aan een divers publiek van studenten, onderzoekers, modeliefhebbers en kostuummakers maar ook een studiecollectie van echt textiel om mee te werken. Een vernieuwende aanpak die net als het aanbieden van speciale educatiepakketten voor verschillende doelgroepen leidt tot een flinke toename in de bezoekersaantallen van de bibliotheek.
Andrea Marchetti van de Universiteit van Antwerpen neemt ons mee in zijn onderzoek naar oliedoek in historische rijtuigen. Hij onderzocht verschillende oliedoekmonsters om meer te weten te komen over de samenstelling van de materialen en het gebruik ervan in de rijtuigen.
Vervolgens vertelde Natacha van de Reck over haar ontwikkeling als kunstenaar via schilderkunst en textiel. Door te experimenteren met verschillende manieren van voor- en nabewerkingen van het canvas kwam zij tot nieuw materiaal. Ongehinderd door de beperkingen van het figuratieve vertellen van verhalen deconstrueert ze methodisch de lagen van het schildermedium om het canvas te reconstrueren waarbij elke laag bijdraagt aan de werken.
Het symposium ‘La Toile Cirée’ laat veel verschillende aspecten van het fenomeen wasdoek zien. Ontwikkeling, gebruik en restauratie mogelijkheden. Dat neemt niet weg dat het materiaal wat men zou kunnen zien als hedendaags wasdoek (stoffen met coatings die aangebracht zijn om stoffen sterk, glanzend en duurzaam te maken) problematisch zijn voor conservering en milieu. Textielrestaurator bij het ModeMuseum, Kim Verkens, deelt haar ervaringen met de bewaring en behandeling van objecten waarin PVC en PU zijn gebruikt. Zij toont voorbeelden van de degradatie van beide materialen en geeft opties voor de opslag ervan. Hierbij wordt de vraag gesteld: moeten musea nog wel aankopen doen voor de collectie waarin materialen zitten die slecht te conserveren zijn en snel achteruitgaan?
In zijn bijdrage ‘Technisch heden, Mysterieus verleden, Gespannen toekomst’ legt Dr. Ir. Sander de Vrieze van Centexbel uit dat zolang de stof niet voldoende gerecycled kan worden, dit voor grote problemen zorgt. Centexbel is het collectieve onderzoekscentrum van de Belgische textielnijverheid. Verantwoordelijk voor onderzoek, het uitvoeren van testen en het geven van advies. Een kort onderzoek naar de huidige varianten van wasdoek levert schrikbarende resultaten. We sluiten af met de vraag: hoe creëer je betaalbare kwalitatieve stoffen die waterdicht en afneembaar zijn en minder schadelijk voor mens en milieu? Een vraag waar geen eenduidig antwoord op te geven is.
Wij willen alle sprekers, betrokkenen en aanwezigen bedanken voor deze inspirerende dag. In het bijzonder danken wij de dagvoorzitter Wim Mertens, Natalia Ortega Saez en Henri Cosemans van het bestuur van de Textielcommissie, en het ModeMuseum Antwerpen.
Van de lezingen op het symposium zal een uitgave van Studies in Textiel verschijnen. De donateurs zullen deze automatisch thuisgestuurd krijgen en voor de andere geïnteresseerden raden wij aan de website in de gaten te houden!
